اسراف؛ معنا شناسی و روش ها (منبر بلند)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلّیَ اللهُ عَلَى خَیرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِین
خداوند در قرآن فرمود:
وَكُلوا وَاشرَبوا وَلا تُسرِفوا ۚ إِنَّهُ لا يُحِبُّ المُسرِفينَ
و (از نعمتهای الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد!

✅معنا شناسی
راغب اصفهانی می گوید:
«السرف تجاوز الحد فی کل فعل یفعله الانسان» زیاده‌روی و تجاوز از حدّ اعتدال را اسراف گویند.
در هر کاری اگر زیاده روی صورت گیرد اسراف گفته میشود چه در امور مالی یا امور دیگر ، مثلا قتل انسانی که مجرم است اما حقش کشته شدن نیست را نیز اسراف گفته اند.

اسراف در غذا و پرخوری، منشأ بسیاری از بیماری های جسمی و روحی و مایه ی سنگدلی و محروم شدن از چشیدن مزه ی عبارت است.

♻️اقسام اسراف
یکی از انواع اسراف، اسراف در امور مالی است که خود اسراف در امور مالی به سه قسم، تقسیم می‌شود
➖قسم اول
ضایع کردن مال و بی‌فایده کردن آن هر چند آن مال کم باشد. مثل دور ریختن ته مانده آب.

➖قسم دوم
صرف کردن مال است در آنچه به بدن ضرر برساند، ‌از خوردنی و آشامیدنی و غیر آنها. مانند خوردن چیزی پس از سیری هرگاه مضر باشد.

➖ قسم سوم
صرف کردن مال در مصرف‌هایی که شرعاً حرام است مانند خریدن شراب و آلات قمار و اجرت فاحشه و خواننده و رشوه دادن به حکام و صرف نمودن مال در چیزی که ظلمی دربردارد.

🛑تبعات اسراف
اسراف در آخرت خشم الهی، عذاب اخروی و هلاکت را به دنبال دارد اما در همین دنیا نیز تبعاتی دارد که برخی از آنها را ذکر میکنیم؛
➖بی برکتی؛ اسراف، عملی مخالف تقواست و باعث می شود برکت از زندگی انسان رخت بربندد. امام صادق (ع) فرمودند: «اِنَّ مَعَ الاسْرافِ قِلَّةَ الْبَرَکَةِ؛همانا اسراف همراه با کاهش برکت است.»(۱)
➖زوال نعمت ؛ یکی از آثار شوم اسراف و تبذیر تباهی و زوال نعمت است. امام علی علیه السلام فرمودند: «اَلْقَصْدُ مَثْراةٌ وَالسَّرْفُ مَثْواةٌ؛ اعتدال و میانه روی موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی آن است.»(۲)
➖فقر؛ اسراف هدر دادن اموال و امکانات است و فقر را به دنبال دارد، علی (ع) فرمودند: «سَبَبُ الْفَقْرِ اَلاِْسْراف؛اسراف سبب فقر است.»(۳)
➖ زوال شخصیت ؛خصلت شرافت که فرد را در اجتماع مورد تکریم و احترام قرار می دهد، با افراط و ولخرجی از بین می رود. امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند: «مِنْ اَشْرَفِ الشَّرَفِ اَلْکَفُّ عَنِ التَّبْذیرِ وَالسَّرَفِ؛ از شریف ترین شرافتها، خودداری از تبذیر و اسراف است.»(۴)

🔴نکوهش اسراف در آیات قرآن
قرآن با آهنگ های مختلف، اسراف و تبذیر را در تمام موارد محکوم می کند:

➖گاهی با لحن عاطفی در مورد خوردنی ها و آشامیدنی ها می فرماید: «کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحبّ المسرفین؛ بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید، تحقیقاً خداوند متعال مسرفان را دوست نمی دارد.»

➖زمانی آهنگ قرآن به شکل توبیخ و سرزنش مطرح می شود: «بل انتم قوم مسرفون»؛ منظور قوم لوط است که در مسائل جنسی از حد خارج شده بودند.

➖در برخی از آیات لحن تهدیدآمیزی دارد و می فرماید: «و ان المسرفین هم اصحاب النار.»

➖ در آیه ای تکان دهنده اسراف کاران را برادران شیطان معرفی فرمود؛ّإِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ ۖ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا
بی تردید اسراف کنندگان و ولخرجان، برادران شیاطین اند، و شیطان همواره نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.
تبذیر به معنای ضایع کردن نعمت‌های خداوند است و خود نوعی ناسپاسی است نسبت به آن نعمت‌ها و شیطان نخستین فردی است که همه چیز را نادیده گرفت و تمرد از فرمان خدا کرد و راه ناسپاسی را باز نمود، لذا آنها که مبتلا به این خصلت ناروا باشند از همکاران و همدستان شیطان خواهند بود و از آنان با عنوان برادران شیطان یاد شده است و این است رمز تعبیر زیبای قرآن.

➖گاهی اسراف را از صفات مستکبران می شمارد: «ان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین».علو و برتری جویی در زمین، یک نوع اسراف و زیاده روی در قدرت است.

➖در آخر اینکه خداوند اسراف کاران را به توبه فرا خوانده است
«قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله؛ آنانی که بر ضد سعادت و سلامت خود زیاده روی کرده اند از رحمت خدا مأیوس نشوند، چرا که او همه گناهان را می بخشد.»

احادیث اسراف

➖النّبي (ص)انَّه مَرَّ بِسَعد و هو يتوَضّأ، فقال: ما هذا السَّرَفُ يا سعد؟ قال: أفي الوضوء سَرَف؟ قال(ص) نَعَم و أن كنتَ عَلي عينٍ جارٍ.(۵)
پیامبر (ص) از كنار سعد در حالي که وضو مي‌گرفت، گذشت و فرمود: اي سعد! اين چه اسرافي است؟ عرض كرد: آيا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آري، هرچند كنار چشمه اي جاري باشي.
[نکته؛ یک شرکت خارجی روی آب معدنی این تیکه از فرمایش پیامبر را نوشته است که؛ در استفاده از آب اسراف نکن حتی اگر در کنار رود باشی]

➖پیامبر (ص) فرمود:
يَا عَلِيُّ أَرْبَعَةٌ يَذْهَبْنَ ضَيَاعاً اَلْأَكْلُ بَعْدَ اَلشِّبَعِ وَ اَلسِّرَاجُ فِي اَلْقَمَرِ وَ اَلزَّرْعُ فِي اَلسَّبَخَةِ وَ اَلصَّنِيعَةُ عِنْدَ غَيْرِ أَهْلِهَا .(۶)
یاعلی چهار چیز هدر می رود:

• خوردن بعد از سیری
• روشن کردن چراغ در مهتاب «و جائی که روشن است »
• زراعت در زمینی که شوره زار است.
• نیکی کردن به کسی که لایق آن نیست.

➖حضرت امیر(ع) فرمود:
إذا أرادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً ألْهَمَهُ الاِقْتِصادَ وحُسْنَ التَّدْبِیرِ، وجَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبِیرِ والإسرافَ.(۷)
هر گاه خداوند خیر بنده‌ای را بخواهد، به او صرفه‌جویی و حسن تدبیر عطا کند و از بی‌ ‌تدبیری و اسراف دورش سازد.

➖امام صادق (ع) فرمود:
أَدْنَى اَلْإِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ اَلْإِنَاءِ وَ اِبْتِذَالُ ثَوْبِ اَلصَّوْنِ وَ إِلْقَاءُ اَلنَّوَى .(۸)
پائین ترین مرتبه اسراف عبارتست از:
دور ریختن آبی که از آشامیدن اضافه آمده است. اینکه لباس کار و لباس بیرونی، یکی باشد. بدور انداختن هسته خرما پس از خوردن خرما [چون از هسته خرما ماده غذائی برای شتران تهیه می شد]

➖روىَ أَ نَّهُ نَظَرَ الصّادِقُ إِلى فاكِهَةٍ قَدْ رُميَتْ مِنْ دارِهِ لَمْ يُسْتَقْصَ أَكْلُها فَغَضِبَ وَ قالَ: ما هَذا إِنْ كُنْتُمْ شَبِعْتُمْ فَإِنَّ كَثيرا مِنَ النّاسِ لَمْ يَشْبَعوا فَأَطْعِموهُ مَنْ يَحْتاجُ اِلَيْهِ(۹)
نقل شده است که امام صادق علیه السلام مشاهده کرد میوه ای را نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شد و فرمود:
اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندیش می دادید.

➖امام صادق (ع) فرمود:
لِلْمُسْرِفِ ثَلاَثُ عَلاَمَاتٍ يَأْكُلُ مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَلْبَسُ مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَشْتَرِي مَا لَيْسَ لَهُ .(۱۰)
اسراف کننده را سه نشانه است:
چیزهائی را می خرد و می پوشد و می خورد که در شان او نیست.

➖امام کاظم (ع) فرمود:
إنَّ اللّه َ يُبغِضُ القِيلَ والقالَ ، وإضاعَةَ المالِ ، وكَثْرَةَ السُّؤالِ(۱۱)
خداوند، قیل و قال، ضایع کردن مال و زیاده روی در سئوال را دشمن می دارد.

➖امام صادق(ع) فرمود:
أربعٌ لا يُستَجابُ لَهُم دعاءٌ : الرجلُ جالسٌ في بَيتِهِ يقولُ : يا ربِّ ارزُقْني ، فيقولُ لَهُ : ألَم آمُرْكَ بالطَّلَبِ ؟ ! ورجلٌ كانَت لَهُ امرأةٌ فَدَعا علَيها ، فيقولُ : ألَم أجعَلْ أمرَها بيدِكَ ؟! ورجلٌ كانَ لَهُ مالٌ فأفسَدَهُ فيقولُ : يا ربِّ ارزُقْني ، فيقولُ لَهُ : ألَم آمُرْكَ بالاقتِصادِ؟! … ورجلٌ كانَ لَهُ مالٌ فأدانَهُ بغيرِ بَيِّنَةٍ فَيَقولُ : ألَم آمُرْكَ بِالشَّهادَةِ ؟! (۱۲)
دعاى چهار كس مستجاب نمى شود : مردى كه در خانه اش بنشيند و بگويد: خدايا! روزى مرا برسان. پس خداوند به او مى فرمايد: مگر به تو دستور نداده ام كه در طلب كسب روزى برآيى؟ و مردى كه زنش را نفرين كند ؛ پس خداوند مى فرمايد : مگر كار [طلاق ]او را به تو واگذار نكرده ام؟ نيز مردى كه مال و ثروتى داشته باشد و آن را هدر دهد و بگويد : خدايا! مرا روزى ده ؛ پس خداوند پاسخش دهد: مگر به تو دستور ندادم كه صرفه جو باش؟ … و مردى كه مال خود را بدون مدرك و گواه به كسى وام دهد ؛ پس خداوند به او گويد : مگر به تو دستور ندادم كه [هنگام وام دادن ]گواه [ومدرك ]بگيرى؟

➖امام زين العابدين (ع) در دعا ـ گفت :
و امنَعْني مِنَ السَّرَفِ ، و حَصِّنْ رِزقي مِن التَّلَفِ ، و وَفِّرْ مَلَكَتِي بالبَرَكَةِ فيهِ ، و أصِبْ بِي سَبيلَ الهِدايَةِ لِلبِرِّ فيما اُنفِقُ مِنهُ .(۱۳)
و مرا از زياده روى باز دار و روزى ام را از تلف شدن نگاه دار و دارايى ام را با بركت دادن به آن افزون گردان و راه مصرف آن را در كارهاى خير به من بنمايان

مصادیقی از اسراف

➖اسراف در عروسی ها
متأسفانه در بعضی از جشن های عقد و عروسی اسراف و تبذیر فراوانی صورت می گیرد و بعضی خانواده ها برای رقابت با دیگران بسیار ریخت و پاش می کنند. انواع و اقسام غذاها، دسرها و میوه ها در چنین میهمانی هایی تهیه و متأسفانه بعضی از آن ها نیز به توصیه بهداشت دور ریخته می شود. در صورتی که می شود بقایای غذای افراد سالم را به نیت.

➖اسراف در سوگواری ها
اسراف نمی تواند فقط در جشن ازدواج باشد، امروزه در ولیمه های حجاج و زوار و حتی در مراسم عزاداری ها نیز به وفور دیده می شود، این روزها مراسم‌ ترحیم هم رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است چرا که تغییر سبک زندگی و گسترش چشم و هم چشمی را نشان می‌دهد، اما چرا سبک زندگی غربی و تجمل گرایی حتی مراسم بدرقه یک فرد به سوی ابدیت را رها نکرده است؟

سنگ قبرهای گران قیمت، چاپ بنرهای زیاد، تهیه گل های گران ؛گاهی با چند میلیون تومان، گلی تهیه می شود که بعد از چند ساعت از بین می رود

➖اسراف در عمر و جوانی
یکی از سرمایه های بزرگ انسان، سلامت و جوانی است که باید به جا مصرف گردد. در حدیث آمده است که در قیامت آدم ها را متوقف می کنند و در اولین عقبه آن از سه چیز سؤال می شود: اموالت را از چه راهی به دست آوردی و در چه راهی صرف کردی؟ نعمت جوانی را چگونه به پیری رساندی؟ از عمر گران مایه خود در چه کارهایی استفاده کردی؟ بعضی از افراد بخش زیادی از عمرشان را با تماشای فیلم ها و برنامه های سرگرم کننده و بی فایده تباه می کنند و برخی با هرز گردی در گوشی ، تماشای مسابقات ورزشی و جلسات لهو دقایق زندگی را بر باد می دهند. ولی اشخاص هوش مند و متعهدی نیز هستند که در راه عبادت و خدمت به خلق، مطالعه و تحقیق، علم آموزی و انجام تکالیف فردی و اجتماعی از فرصت عمر بهره می برند.
گوهر عمر بدین خیرگی از دست مده
آخر این عمر گران مایه بهایی دارد

➖اسراف در هرینه کردن بیت المال
اما متأسفانه بخش قابل توجهی از اسراف و تبذیرها مربوط به بخشی از کارگزاران دولت است. سفرهای خارجی و داخلی پر طمطراق در سالهای گذشته رسانه ای شد که هیچ در شان کارگزار نظام اسلامی نبود
حضرت امیر(ع) تذکر دادند: «وَ إِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أَمَانَةٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًى لِمَنْ فَوْقَكَ لَيْسَ لَكَ أَنْ تَفْتَاتَ فِي رَعِيَّةٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِيقَةٍ وَ فِي يَدَيْكَ مَالٌ مِنْ مَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْتَ مِنْ خُزَّانِهِ حَتَّى تُسَلِّمَهُ إِلَيَّ وَ لَعَلِّي أَلَّا أَكُونَ شَرَّ وُلَاتِكَ لَكَ وَ السَّلَامُ »
حكمرانى براى تو طعمه نيست، بلكه امانتى است بر عهده‏ات، و از تو خواسته‏اند دستور ما فوق خود را رعايت نمايى. تو را حقّى نيست كه در امور رعيت به دلخواهت رفتار كنى، و جز به اعتماد به فرمانى كه تو را مى‏رسد به كار بزرگى دست بزنى. مالى از مال خداى بزرگ در اختيار توست، و تو از جمله خزانه‏داران او هستى تا آن را به به من تحویل نمایی.اميد است من از بدترين واليان براى تو نباشم، و السلام(۱۴)

➖اسراف در آب
آب، ماده ای است که حیات همه موجودات وابسته به آن است و در روایات از اسراف و زیاده روی در مصرف آن به شدت نهی شده است.
امام صادق (ع)می فرماید:
«أَدْنَى اَلْإِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ اَلْإِنَاءِ»
کمترین اندازه اسراف دور ریختن ته مانده ظرف آب است.(۱۵)
به ویژه افراد با ایمان باید در صرفه جویی آب توجه بیشتری داشته باشند در غسل و وضو و تطهیر زیاده روی در مصرف آب معصیت است.
پيامبر(ص) فرمود:ّ الوُضوءُ بِمُدِّ و الغُسلُ بِصاعٍ و سَيَأتي أقوامٌ بَعدي يَستَقِلّونَ ذلِكَ فَاُولئكَ عَلى خِلافِ سُنَّتي ؛
براى وضوء يك مُدّ (۷۵۰ گرم) و براى غسل يك صاع (۳ كيلو) آب بس است. پس از من گروهى مى آيند كه اين مقدار را كافى نمى دانند ؛ آنها برخلاف سنّت من هستند .(۱۶)

➖اسراف در نان
نان از احترام مخصوصی برخوردار است پیامبر(ص) فرمود:
«أَكْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّهُ قَدْ عَمِلَ فِيهِ مَا بَيْنَ الْعَرْشِ إِلَى الْأَرْضِ وَ مَا فِيهَا مِن كَثِيرِ خَلقِهِ(۱۷)
نان را گرامی بدارید، چرا که برای به­ دست ­آمدن نان موجودات بین عرش و زمین و بسیاری از آفریده‌هایی که در زمین هستند کار کرده‌اند».
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخور ی

داستان
مردی شیر و عسل برای پیامبر(ص) آورد تا بنوشد فرمود: دو نوشیدنی که یکی از دیگری کفایت می‌کند من آن را نخورم و حرام هم نمی‌کنم ولی برای خدا تواضع می‌کنم. زیرا هر که برای خدا تواضع کند خدایش بالا برد و هر که تکبر کند خداوند او را خوار سازد و هر که در زندگی میانه روی کند خدایش روزی دهد و هر که زیاده روی کند خداوند او را بی نصیب گرداند و هر که خدا را بسیار یاد کند خدایش جزا دهد.

💠داستان
مفسّر معروف طنطاوی: «سنگ‌هایی که برای بنای هرم اوّل به‌ کار رفته، برای ساختن دیواری بزرگ (دژ) در اطراف همه‌ی زمین کشور مصر کافی است».
در روایات آمده: «فرعون ساختمان آسمان‌خراشی می‌ساخت، همه مردم از زن و مرد را برای ساختن آن به ‌کار و بیگاری گماشته بود. زن‌های آبستن هم از این بیگاری برکنار نبودند زن جوانی که آبستن بود، مصالح ساختمانی حمل می‌کرد و از پلّه‌ها بالا می‌برد. هرگاه کوتاهی می‌کرد، مأموران فرعون با تازیانه او را می‌زدند، او که در چنین فشاری قرار گرفته بود بچّه‌اش سقط شد آن‌چنان ناراحت شده که از پرده جگر ناله سر داد که آی خدا آیا خوابی آیا نمی‌بینی این ستمگر مسرف چه می‌کند؟
چند ماهی از این ماجرا نگذشت که همین زن در کنار رود نیل نشسته بود که نعش فرعون را روی آب دید، تعجّب کرد، در درون فطرتش جواب این سؤال را شنید که: «هان ای زن ما در خواب نیستیم، ما در کمین ستمگران هستیم»(۱۸)
قرآن با معرّفی فرعون به ‌عنوان «اسراف‌کار» الگوی زشت‌کاران و سرانجام نکبت‌بار آن را نشان می‌دهد و می‌فرماید:
«وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي‌الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ ‌الْمُسْرِفِينَ؛همانا فرعون بلندپروازی در زمین داشت و از اسراف‌کاران بود».

💠داستان
حضرت صادق (ع) میوه نیم خورده‌ای را دیدند که از منزل ایشان بیرون‌ انداخته شده بود پس آن حضرت خشمناک شد و فرمود:
ما هذا ان کنتم شبعتم فان کثیراً من الناس لم یشبعوا فاطعموه من یحتاج الیه
این چه کاری است که کردید اگر شما سیر شدید، بسیاری از مردم هستند که سیر نشدند پس به آنهایی که نیازمندند بدهید.»

💠داستان
امام حسین(ع) در میسر دست‌شویی(مستراح) لقمه غذایی را دید که آن‌جا روى زمین افکنده شده بود، آن‌را برداشت و با آب شست و به غلامش سپرد، و فرمود: هنگامى که از این‌جا خارج شدم آن‌را به من برگردان، ولى غلام آن لقمه را خورد. هنگامى که امام حسین(ع) از آن‌جا بیرون آمد، به غلام فرمود: آن لقمه را بده! غلام گفت: مولاى من! آن‌را خوردم! امام حسین(ع) فرمود: تو در راه خدا آزادى! مردى به آن‌حضرت گفت: واقعاً غلامت را آزاد کردى؟! امام حسین(ع) فرمود: آرى، از جدّم رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: هر کس لقمه‌ای بیابد و آلودگی‌های آن را زدوده و یا آن‌را بشوید و بخورد، آن لقمه در شکم وى قرار نمی‌‏گیرد، مگر آن‌که خداى متعال او را از عذاب جهنم آزاد کند. و من شخصى را که خدا از جهنم آزادش کرده، در غلامی خود نگه نمی‌دارم.(۱۹)
[امام حسین(ع) یک برده را فقط به خاطر همراهی کردن با آن حضرت در یک حرکت ضد اسراف، آزاد کردند]

💠داستان
پیامبر(ص) فرمودند: «المعده بیت کلّ داء» معده، کانون هر بیماری است. پزشکی مسیحی پس از شنیدن این آیه و حدیث گفت: تمام علم طب، در این آیه و این سخن پیامبر شما نهفته است.

🔶اشعار
اندازه نگهدار که اندازه نکوست
هم لایق دشمن است و هم لایق دوست

بر آن کدخدا زار می باید گریست
که دخلش بود نوزده خرج بیست

نه چندان بخور کز دهانت برآید
نه چندان که از ضعف جانت برآید

ــــــــــــــــــــــــــــ
📎پی نوشتها

۱.وسائل الشيعه، ج۱۵، ص۲۶۱.
۲.الکافي ج۴ ص۵۲.
۳.غرر الحكم ،۵۵۲۹.
۴.غرر الحكم ،۹۴۲۳.
۵.تفسير الصافي،ج۳،ص۱۸۷.
۶.الخصال، ج ۲، ص ۲۶۳
۷.غرر الحكم،۴۱۳۸
۸.الکافي ، ج۶ ،ص۴۶۰
۹.بحار الأنوار، ج۶۶، ص۴۳۲
۱۰.تفسیر نور الثقلین، ج 1، سوره انعام، ص ۷۷۲.
۱۱.قصار الجمل، ص ۳۰۵
۱۲.الکافي , ج۲ , ص۵۱۱
۱۳. دعا مکارم الاخلاق
۱۴.نهج البلاغه، نامه ۵
۱۵.الکافي , جلد۶ , صفحه۴۶۰
۱۶.وسائل الشيعة – ج ١ – الصفحة ٤٨١
۱۷.بحار الأنوار،ج۶۳،ص۲۷۱.
۱۸.اقتباس از عشریه چهارسوقی، ص ۲۰۷.
۱۹.شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ، ج ‏1، ص 27، قم

🌺 والسلام علی من اتبع الهدی 🌺