خطرات بی تفاوتی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلّیَ اللهُ عَلَى خَیرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِین‏

🌙بیان احکام
دو مسأله در ارتباط به احکام جنایت تقدیم می شود؛
➖مستحب است انسان بعد از بیرون آمدن منی ادرار کند، و اگر ادرار نکند و بعد از غسل رطوبتی از او بیرون آید که نداند منی است یا رطوبت دیگر، حکم منی را دارد.
➖ اگر انسان با زنی نزدیکی کند و به‌اندازه ختنه‌گاه یا بیشتر داخل شود، در قبل باشد یا در دبر، بالغ باشند یا نابالغ، اگرچه منی بیرون نیاید هر دو جنب می‏شوند.

💠ماجرای تاریخی
ایجاد انگیزه
شامگاه روز پنج شنبه ۲۲سپتامبر
۱۹۸۸ در ایستگاه قطار شهری شیکاگو در حضور جمعی از مردم، زنی مورد تجاوز قرار گرفت. گزارش کوتاهی از این حادثه، بر اساس گفته های پلیس در روز جمعه در روزنامه نیویورک تایمز روز یکشنبه به چاپ رسید. نکته شایان توجه در آن گزارش، این بود که هیچ کس برای کمک به قربانی از جای خود حرکت نکرد، با وجود آن که این تجاوز در ساعت‌های پر رفت و آمد روز انجام شد. فریادهای زن بی پاسخ ماند. به طوری که کارآگاه دیزی مارتین بیان کرده «چندین نفر به آن صحنه می ‌نگریستند و زن از آنها کمک خواست، اما هیچ کس پاسخی ندارد».
مایکل کوک پس از آن مروری بر اخبار ارائه شده از این رویداد در برخی از نشریات آن روز کرده و از این که کسی برای دخالت در این رویداد زشت احساس «وظیفه» نکرده، و حتی خبر آن هم چندان اهمیتی نداشته، شروع به تحلیل مبانی اجتماعی و فرهنگی این بی احساسی می‌کند:
«ما یا می فهمیم یا نمی فهمیم. البته ما به خوبی می فهمیم و مردم نیز می‌توانند در چنین موقعیتی موضوع را با شاخ و برگ بیشتری بیان کنند. اما فرهنگ ما تعریف خاصی برای این ادراک ندارد. درست است که حقوقدانان و فیلسوفان ما بحث هایی دارند که ما در چه مواردی وظیفه ای برای «امداد و نجات» داریم، اما این بحث مهجورتر از آن است که به عنوان فرهنگ ما به تفصیل توصیف شود.»
این مسأله مایکل کوک را که روی فرهنگ اسلامی کار می کند، به فکر آن می اندازد که در حقوق اسلامی، چه تدارکی برای این مسأله دیده شده است. از اینجاست که به سراغ این بحث آمده و یک کتاب دو جلدی مجموعا ۱۱۰۰ صفحه تألیف می‌کند.

🔷بیان موضوع
➖«بی‏تفاوتی» در جامعه، به خصوص بی‏اعتنایی به نابسامانی‌های اخلاقی و بیگانگی نسبت به حوادث اجتماعی و سیاسی، از جمله مسائلی است که امروزه با پیشرفت جوامع و توسعة شهرها، گسترش یافته و بیش‏تر صحنه‏های زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. همچنین، تغییر سبک زندگی برخی از مردم در سایه تبلیغات فرهنگ غربی نیز به دامنه این عارضه اجتماعی – اخلاقی افزوده است.
➖«بي‏تفاوتي» از جمله آسیبهای مهم در روابط انسانی و مانعی مهم در برابر ترویج سبک زندگی اسلامی محسوب می‏شود؛ زیرا در روابط اجتماعی ضمن بر هم ‏زدن تعادل و هماهنگی نظم اجتماعی، انواع ناهنجاری‌ها را به دنبال خواهد داشت و در صورت فراگیرشدن بی‏تفاوتی در جامعه، در هیچ کس توانایی و عزمِ برخورد با نابسامانی‌ها و دعوت به خوبی‌ها وجود نخواهد داشت و تمام افراد با بی‏خیالی و بی‏توجهی، فقط به منفعت و لذّت شخصی خود می‏اندیشند و این همان خودمحوری و خودپرستی است که در دامنِ خود انواع تجاوزها، مظالم و سیئات اخلاقی را پرورش خواهد داد.
➖«بی‏تفاوتی» از جمله دغدغه‏های اصلی عالمان و مراجع دینی و همچنین از موضوعات تحقیق بسیاری از جامعه‏شناسان و روانشناسان بوده است.
بزرگوارانی مثل شهید دکتر بهشتی، استاد شهید مطهری در این خصوص سخنان مهمی دارند از جمله اینکه شهید بهشتی در جمله ای جالب فرموده است « به من چه و به تو چه در جامعه اسلامی وجود ندارد» کلیپ مرتبط (https://eitaa.com/hosseinililab/433)

➖سعدی شیرازی در باب اول بوستان، در «عدل و تدبیر و رأی» پادشاهان را تشویق می‏کند که شب نخوابند و دربارة ناله‏های مردمی که خواهان عدل و انصاف حکمرانان هستند، اندیشه کنند:
نخواهی که باشد دلت دردمند
دل دردمندان برآور ز بند
پریشانیِ خاطر دادخواه
براندازد از مملکت پادشاه
تو خُفته خنک در حَرم، نیمروز
غریب از برون گو به گرما بسوز

بررسی آیات

🔹تعهد های انسان
از آنجایی که انسان تعهد و مسئولیت را تقبل کرده است از آن رو بی اعتنایی او نسبت به سرنوشت خود و دیگران پذیرفتی نیست؛
«إنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولا»؛ ما امانت (تعهد، تکلیف، مسئولیت و ولایت الهیه) را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم آنها از حمل آن ابا کردند و از آن هراس داشتند، اما انسان آن‌را بر دوش کشید!، او بسیار ظالم و جاهل بود (قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد(۱)

🔹 اجتماعی بودن
قرآن ‏کریم نظارت و کنترل اجتماعی را لازم شمرده است و می‏فرماید: وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون» و باید از شما کسانی باشند که دعوت به خیر کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند؛ و آنان همان رستگارانند.(۲)
➖بنابراین رفتارهای از سر «بی‏تفاوتی» نسبت به مسائل و مشکلات موجود در روابط اجتماعی، عملی ضد اجتماعی است و این کار با اصل نظارت اجتماعی – که اصلی دینی و عقل‏پسند است – قابل توجیه نیست؛ زیرا ظهور بی‏تفاوتی در این عرصه، به انحرافات اجتماعی دامن زده، علاج آن را دشوارتر و در برخی موارد ناممکن می‏سازد.

🔹اتحاد جامعه
«بی‏تفاوتی» ضد تعالیم اسلامی است؛ زیرا اسلام، علاوه بر ساختن فرد، به دنبال تشکیل جامعة دیندار و اخلاقی است. به این دلیل، اسلام در پي آن است كه انسانها بر اساس تأمين مصالح مادي و معنوي‌شان با هم متّحد شوند و جامعة واحدي تشكيل دهند؛ اما در عين حال، به محور معنوي بيش از محورهاي مادي توجه مي‌كند و مي‌خواهد همگان را دور محور «حبل ‏الله» و تديّن به دين الهي جمع كند و با هم پيوند دهد.
➖ به این جهت، فرموده است: وَ لا تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِنْ بَعْدِ ماجائَهُمُ الْبَيِّناتُ وَ اُوْلئِكَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيم؛ «و مانند كسانى نباشيد كه پراكنده شدند و اختلاف كردند، (آن هم) پس از آنكه نشانه‏هاى روشن (پروردگار) به آنان رسيد! و آنها عذاب عظيمى دارند.»(۳)

🔹 اخوت ایمانی
دین اسلام با توجه به همین هدفِ بزرگ، انسانها را به برادری و مواسات فراخوانده است و به این منظور در جامعة اسلامی مؤمنان را برادر یکدیگر و افراد جامعه را اعضای یک بدن قلمداد نموده و فرموده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» ؛ «مؤمنان برادر يكديگرند، پس دو برادر خود را صلح [و آشتى] دهيد و تقواى الهى پيشه كنيد! به امید اینکه كه مشمول رحمت او شويد.»(۴)

🔹 لعنت الهی
قرآن کریم در گزارش سرگذشت بنی‏اسرائیل، به بی‏تفاوتی برخی از آنها اشاره می‏کند و می‏فرماید: لُعِنَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ بَني‏ إِسْرائيلَ عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ كانُوا لا يَتَناهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُون{ ؛ «كافران بنى‏اسرائيل بر زبان داود و عيسى بن مريم، لعن (و نفرين) شدند! اين به خاطر آن بود كه گناه كرده و تجاوز مى‏نمودند. آنها از اعمال زشتى كه انجام مى‏دادند، يكديگر را از عمل زشتی که مرتکب می‌شدند، نهى نمى‏كردند. چه بدكارى انجام مى‏دادند!» (۵)
و در عبارتی دیگر، مسامحه‏گران در مقابل انجام گناه را مذمت و توبیخ می‏نماید و می‏فرماید: ]لَوْ لا يَنْهاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما كانُوا يَصْنَعُون[ ؛ «چرا علماى ربّانى و دانشمندان دينى (از يهود و نصارا) آنها را از گفتار گناه‏آلود و خوردن حرام نهى نمى‏كنند؟ بسيار زشت است آنچه پيوسته انجام مى‏دهند!»(۶)

بررسی احادیث

🔸معیار نیکی
احساس مسؤولیت نسبت به دیگران معیاری برای سنجش وجود خیر و برکت در انسانها تعیین شده است و میتوان بر اساس آن قضاوت کرد که آیا در وجود فردی خیر هست یا نه! چنانکه در روایتی امام باقر(ع) در بیان ملاک اینکه بدانیم آیا در وجودمان خیری هست یا نه به همین حسّ درونی اشاره کرده و می فرمایند: «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ فِیک خَیراً، فَانْظُرْ إِلی قَلْبِک، فَإِنْ کانَ یحِبُّ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یبْغِضُ أَهْلَ مَعْصِیتِهِ، فَفِیک خَیرٌ وَ اللَّهُ یحِبُّک؛ وَ إِنْ کانَ یبْغِضُ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ یحِبُّ أَهْلَ مَعْصِیتِهِ، فَلَیسَ فِیک خَیرٌ وَ اللَّهُ یبْغِضُک، وَ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ؛ هر گاه بخواهی که بدانی آیا در تو خیری هست، به دلت نگاه کن، اگر دوست دار اهل طاعت خدا بودی و از اهل معصیت خدا بیزار بودی و آنها را در دل دشمن داشتی، در تو خیر است و خدا هم تو را دوست دارد، اما اگر اهل طاعت خدا را دشمن داشتی و اهل معصیت خدا را دوست داشتی در تو خیری نیست و خدا تو را دشمن خواهد داشت؛ هر کسی همراه دوست خود است. » (۷)

🔸سرایت خطر
گناه آشکار به منزله بیماری مسری دامن سایر افراد جامعه را خواهد گرفت.
پیامبر (ص)در این باره می‏فرماید: «إِنَّ الْمَعْصِيَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تُضِرَّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِيَةً وَ لَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ أَضَرَّتِ الْعَامَّةَ؛ اگر كسى گناهی را در پنهانى انجام دهد، زيانش به غير او نخواهد رسيد؛ ولى اگر آن را آشكارا مرتكب شود و ديگران او را سرزنش نكنند، زيانش دامنگير همگان خواهد شد.» (۸)

🔸نظارت اجتماعی
یکی از ابعاد احساس مسؤولیت یا بی تفاوتی نظارت اجتماعی است .
امام صادق (ع) در توضیح حدیث «إِنَّ الْمَعْصِيَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً…» فرمود : «وَ ذَلِكَ أَنَّهُ يُذِلُّ بِعَمَلِهِ دِينَ اللَّهِ وَ يَقْتَدِي بِهِ أَهْلُ‏ عَدَاوَةِ اللَّه؛ اين بدان جهت است كه او با اين كارش دين خدا را كوچك شمرده است و دشمنان خدا از او پيروى خواهند كرد.» (۹)
با این نظر، بی‏توجهی به نظارت اجتماعی و ترک کنترل بر افراد هنجارشکن، به کجروان جامعه (دشمنان خدا) فرصتی می‏دهد تا به صورت علنی و آشکار، دین خدا، و عقاید و باورهای عمومی مسلمانان را به تدریج تضعیف نمایند و هنجارشکنان، احساس پیروزی کنند و فرهنگ دینی به حاشیه رفته و خرده فرهنگ کجرو غالب گردد.

🔸اخوت ایمانی
بی تفاوتی انسان نسبت به مشکلات مادی و معنوی دیگران با اخوت ایمانی در تضاد است.
امام صادق در قالب تمثیلی می‏فرماید: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ كَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ، إِنِ اشْتَكى‏ شَيْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذلِكَ فِي سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَةٍ؛ مؤمن، برادر مؤمن است، مانند اعضای جسدی واحد؛ اگر عضوی ناله کند، درد آن عضو را در سایر اعضای جسدش در می‏یابد و ارواح این دو برادر مؤمن از یک روح هستند.» بدیهی است که برادر نسبت به سرنوشت برادرش بی‌تفاوت نیست.(۱۰)
🌺شعر
بنی آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی
نشاید که نامت نهند آدمی

🔸 آتش غضب الهی
چنانچه در ضرب المثل ها آمده تر و خشک باهم می سوزند بی تفاوتی اجتماعی باعث خواهد شد که آتش به خرمن جامعه انسانی بیفتد.
امام محمد باقر(ع) می فرماید:
«أوحَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ إلى شُعَيبٍ النّبيِّ عليه السلام : إنّي مُعَذِّبٌ مِن قَومِكَ مِائةَ ألفٍ ؛ أربَعينَ ألفا مِن شِرارِهِم ، و سِتِّينَ ألفا مِن خِيارِهِم ، فقالَ عليه السلام : يا رَبِّ؛ هؤلاءِ الأشرارُ ، فما بالُ الأخيارِ ؟ فأوحَى اللّه ُ عَزَّ و جلَّ إلَيهِ : داهَنوا أهلَ المَعاصي و لم يَغضَبوا لِغَضَبي ».
خداوند عزّ و جلّ به شعيب نبى عليه السلام وحى فرمود كه : من از قوم تو صد هزار نفر را عذاب خواهم كرد؛ چهل هزار نفر از بدان آنها را و شصت هزار از نيكانشان را. عرض كرد : پروردگارا! بَدان آرى، امّا نيكان را چرا؟ خداوند عزّ و جلّ به او وحى فرمود : چون با گنهكاران مماشات كردند و براى خشم من به خشم نيامدند.(۱۱)

داستان
امام صادق نیز در راستای بر حذر ‏داشتن مردم از بی‏تفاوتی، به جمعى كه در خدمت او حاضر بودند، فرمود: «أَنَا حَاضِرٌ مَا لَكُمْ تَسْتَخِفُّونَ بِنَا»
چه شده است شما را كه نسبت به ما استخفاف مى‏ورزید؟.
مردى از اهل خراسان برخاست و عرض كرد: معاذ الله! كه ما به تو يا به چيزى از فرمودة تو استخفاف كنيم. حضرت فرمود: «إِنَّكَ أَحَدُ مَنِ اسْتَخَفَّ بِي» تو يكى از آنهايى هستی كه به من استخفاف كردى!» عرض كرد: معاذ الله! حضرت فرمود:
«وَيْحَكَ أَ لَمْ تَسْمَعْ فُلَاناً وَ نَحْنُ بِقُرْبِ الْجُحْفَةِ وَ هُوَ يَقُولُ لَكَ: احْمِلْنِي قَدْرَ مِيلٍ فَقَدْ وَ اللَّهِ عَيِيتُ وَ اللَّهِ مَا رَفَعْتَ بِهِ رَأْساً لَقَدِ اسْتَخْفَفْتَ بِهِ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِمُؤْمِنٍ فَبِنَا اسْتَخَفَّ وَ ضَيَّعَ حُرْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».
آيا نشنيدى كه فلان شخص در نزديكى منزل جُحفه، وقتى كه مى‏آمدى، مى‏گفت: مرا به قدر يك ميل سوار كن كه والله خسته شده‏ام و تو سر راست نكردى [و بی اعتنا عبور کردی]؟ پس استخفاف به او كردى و هر كه استخفاف به مؤمنى كند، به ما استخفاف كرده و حُرمت خداى عزّوجلّ را ضايع نموده است.»(۱۲)

🔻در این قسمت چند نمونه از ماجراهای تلخ در موضوع بی‏تفاوتی اجتماعی تقدیم می شود که در صورت صلاحدید لابلای موضوع مورد استفاده قرار گیرد؛🔺

💠ماجرای در نیویورک
در مارس ۱۹۶۴ در شهر نيويورک حادثه‏اي رقم خورد و روانشناسان را بيش از پيش بر آن داشت تا تماشاچيان را سوژه تحقيقات خود کنند. زنی ۲۸ساله در بازگشت به خانه در نزدیکی آپارتمان۱۰ طبقة محل سکونتش توسط مردی جوان با چاقو زخمی می‌شود. ساکنان از صدای فریادها و درخواست کمک زن مضروب به سمت پنجره‌ها می‌آیند و یکی از ساکنان فریاد می‌زند که او را رها کن! قاتل فرار می‌کند؛ اما پس از 10 دقیقه بازمی‌گردد و ضربات نهایی را به زن زخمی که ناتوان از فرار کردن بوده است، می‌زند. جریان این قتل ابتدا در «نیویورک تایمز» صفحه 26 در پنج جمله منتشر می‌شود؛ اما دو هفته بعد، داستان در صفحة اول روزنامه چاپ می‌شود؛ چرا؟ چون تحقیقات پلیس نشان داد که در طی 35 دقیقه‌ای که این قتل رخ می‌دهد، هیچ‌یک از ساکنان، نه خود به کمک می‌آیند و نه با پلیس تماس می‌گیرند؛ بلکه با بی‏تفاوتی، فقط به تماشای حادثه می‏پردازند.

💠ماجرای فوتبالیست قاتل
در سال ۱۹۹۴ ساعت دو صبح در آمریکا تصادف کوچکی روی پُل دیترویت رخ داد؛ مردی قوی‌جُثّه که بازیکن فوتبال آمریکایی بوده، با اهرم به سمت زنی می‌آید که با ماشین او برخورد کرده است. او از هیچ عملی در اعمال خشونت دریغ نمی‌کند. زن فرار می‌کند و از ترس مرد که دوباره به سوی او حمله‌ور شده، خود را به داخل رودخانه می‌اندازد و غرق می‌شود. خانوادة زن به ‌شدت خشمگین می‌شوند؛ چراکه ده‌ها نفر شاهد ماجرا بودند و گویی برای تماشای دسته‌جمعی فیلمی هولناک جمع شده‌اند. ماشین خود را متوقف کرده و بدون هیچ واکنشی تنها نگاه می‌کنند. خانوادة این زن جمله‌ای را می‌گویند که سالها بعد، مادر پسری که او را کشته بودند، در میدان کاج تهران گفت: «چرا مردم کاری نکردند؟»

💠ماجرای شهید خلیلی
۲۵ تیرماه سال ۱۳۹۰حادثه‌ای دردناک در تهران رقم خورد. در این حادثه، جوان۱۹ ساله‌ای به نام «علی خلیلی» در حین بازگشت از هیئت مذهبی، در حالی که همراه چند نفر از شاگردان یک مدرسه بود، به واسطة امر به معروف و نهی از منکر از سوی پنج، شش نفر که در حال اذیت دو خانم بودند و به زور می‌خواستند وی را سوار ماشین کنند، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و از ناحیة شاهرگ گردن دچار جراحت شد و بیش از ۱۵دقیقه در خون خود می‌غلتید. در این حادثه، بیست و شش مرکز از مراکز اورژانس بیمارستانی از پذیرش وی امتناع کردند تا اینکه یکی از بیمارستانهای خصوصی در ازای واریز مبلغ ۶میلیون تومان حاضر به پذیرش وی شد؛ ولی وی با تحمل درد و رنج فراوان، در فروردین سال ۱۳۹۳از این عالَم به سوی ابدیت پَر کشید.

ــــــــــــــــــــــــــــ
📎پی نوشتها

۱.احزاب/۷۲
۲.آل عمران/۱۰۴.
۳.ال عمران/۱۰۵.
۴.حجرات/۱۰.
۵.مائده۷۸.
۶.مائده/۶۳.
۷.کافی ج ۴ ص۳۲۸.
۸.بحار الأنوار،ج۱۰۰،ص۷۴.
۹.وسائل الشيعه،ج۱۱،ص۴۰۷.
۱۰.الکافي،ج۲،ص۱۶۶.
۱۱.الكافي،ج۵،ص۵۶
۱۲.وسائل، ج ۸.